Kolejny do kolekcji:
Borowik ponury Boletus luridus Schaeff.: Fr.Kapelusz szerokości 60 x 140 (180) mm, najpierw półkulisty, potem kopułowaty do poduszkowatego, blado żółtokremowy, żółtooliwkowy, ochrowy, ochrowooliwkowy, pomarańczowawo rdzawy, brązowopomarańczowy albo jasnobrązowy, rzadko intensywnie brązowy albo brązowooliwkowy. Niekiedy na kapeluszu dominuje tylko jedna tonacja barwna, ale całkiem często występują też owocniki z kapeluszem zabarwionym dwoma albo i więcej odcieniami kolorów. Skórka kapelusza jest aksamitna albo delikatnie filcowata, później bardziej czy mniej gładka, w miejscach uciśniętych wyraźnie ciemniejąca.
Rurki dojrzałe długości 10-12 mm, w okolicy wierzchołka trzonu gęste, żółte albo oliwkowożółte, na przekroju silnie niebieszczejące. Cienka warstewka miąższu pod rurkami jest zabarwiona czerwonopomarańczowo albo czerwono, co jest dobrze widoczne po oddzieleniu rurek od miąższu, również na przekroju, na którym między miąższem a warstwą rurek widać wyraźną czerwonopomarańczową albo czerwoną linię.
Pory są drobne, okrągłe, początkowo (w czasie kiedy kapelusz jest jeszcze zamknięty) żółte, ale bardzo szybko po otwarciu kapelusza ich zabarwienie zmienia się na czerwonopomarańczowe albo czerwone; po uciśnięciu albo skaleczeniu silnie błękitnieją albo czernieją.
Wysyp zarodników jest brązowooliwkowy.
Trzon wielkości 40-150 x 20-45 (60) mm, dojrzały wysmukle maczugowaty, żółty albo żółtopomarańczowy, w dolnej połowie niekiedy ceimnoczerwony, prawie cały pokryty zwykle dobrze widoczną czerwoną albo czerwonobrązową siatką. Oprócz siatki powierzchnia trzonu pokryta jest ponadto drobnymi filcowatymi ziarenkami, które są jednak bardzo dyskretne, więc są łatwo przeoczane. W miejscach uciśniętych powierzchnia trzonu intensywnie ciemnieje.
Miąższ blado żółty, w dolnej połowie trzonu albo tylko w podstawie zwykle winnoczerwony, a w wierzchniej warstwie podstawy trzonu niekiedy aż brudnorudy albo ciemnobrązowy. Owocniki z czerwono zabarwionym miąższem na większej przestrzeni (albo w większości wypadków) są oznaczane jako var.
erythroteron (Bezdĕk) Pilát et Deremek. Na przekroju miąższ barwi się intensywnie na niebiesko, miejscami aż do czerni. Reakcja miąższu z odczynnikiem Melzera jest amyloidalna. Smak łagodny, zapach niewyraźny.
Cechy mikro. Zarodniki wielkości (11) 12-14 (16) µm, gładkie, szeroko wrzecionowate, z bocznego spojrzenia z widocznym … wgłębieniem (znów to suprahilární depresí). Skórka kapelusza utworzona z trichodermy ze strzępkami szerokości 3-8 µm.
Ekologia i rozprzestrzenienie. Częsty gatunek rozległy (?) od piętra nizin do pogórza przeważnie w lasach liściastych, rzadziej w mieszanych, niekiedy poza lasem, na przykład
albo w parkach? (na návsích nebo parcich). Tworzy mikoryzę z dębami, lipami i bukami, rzadziej z niektórymi innymi drzewami liściastymi. Owocuje od końca maja do października.
Praktyczne znaczenie. W literaturze mikologicznej borowik ponury jest wymieniany jako trujący w stanie surowym, ale po intensywnej i dostatecznie długiej obróbce cieplnej jest jadalny. Stanowczo jednak nie powinien być konsumowany kilka godzin przed i po spożyciu alkoholu, ponieważ w połączeniu (kombinacji) z alkoholem może powodować nudności i wymioty.
Uwagi. Borowik ponury jest trochę podobny do borowika ceglastoporego (
Boletus luridiformis), różni się od niego przede wszystkim siatką na powierzchni trzonu i w większości przypadków także jaśniejszym zabarwieniem kapelusza.
Czasami pojawiają się owocniki borowika ponurego, które mają na trzonie mniej wyraźną siatkę i między liniami siatki są widoczne rozwinięte filcowate ziarenka, więc powierzchnia trzonu jawi się jako siatkowany i równocześnie jako drobno łuseczkowaty. Takie owocniki są niekiedy postrzegane jako samodzielny gatunek – borowik kaukaski (
Boletus caucasicus Singer ex Alessio). Na podstawie wyników długotrwałych obserwacji wydaje się jednak, że w tym przypadku chodzi tylko o postać stosunkowo zmiennego gatunku
Boletus luridus.
Wśród odróżnianych wewnątrzgatunkowych taksonów gatunku
Boletus luridus należy także odmiana
rubriceps i postać
primulicolor, których opisy i wizerunki są prezentowane na następnych stronach.
